در مقالات قبلی در مورد مفهوم ارگونومی در میکروپیپتینگ توضیحاتی ارایه شد. ارگونومی در کار با میکروپپیت علاوه بر اینکه به کاربر و عومل موثر دیگر مرتبط است، در درجه اول به طراحی ارگونومیک میکروپپیت نیز بستگی دارد. آیا تا به حال به اندازه دکمه حجم برداری میکروپیپت خود دقت کرده اید؟ از نظر ارگونومی طراحی، اندازه این دکمه به اندازه ای است که بتوان با انگشت شست آن را کنترل کرد و بنابراین فاصله کاری آن مناسب است، و در عین حال نیز امکان کنترل سطح مایع را به طرز مناسب فراهم می کند. فاصله کار انگشت شست، تحت تاثیر طول دکمه حجم برداری، موقعیت تکیه دست روی دسته و ضخامت دسته است. این موضوع نشان می دهد که ارگونومی یک میکروپیپت تا چه حدی می تواند پیچیده باشد!
بیایید یک بار دیگر به دکمه حجم برداری میکروپیپت نگاه کنیم. هنگام پیپت کردن، انگشت شست، اپراتور اصلی است. بنابراین منطقی است که از نظر ارگونومی مهم در نظر گرفته شود. زمانی انگشت شست احساس راحتی می کند که:
- مجبور به کار در زوایای تیز نباشد.
- نیازی به کشش زیاد نداشته باشد.
- تحت نیروهای عملیاتی بالا قرار نگیرد.
- سطح تماس گسترده ای را برای کنترل عملیات داشته باشد.
پرواضح است که عوامل زیادی در مورد ارگونومی یک میکروپیپت مکانیکی با هم تعامل دارند. اگر فقط یک عامل، غیرارگونومیک باشد، ممکن است ارگونومی عوامل دیگر را نیز تحت تاثیر قرار دهد و بنابراین کل عملیات بصورت ناخوشایند انجام شود. بعنوان مثال، اگر سطح تماس انگشت شست خیلی کوچک باشد، بدلیل اینکه فشار در یک منطقه بزرگ پخش نمی شود، کل عملیات پیپتینگ را ناخوشایند می کند.
از جنبه دیگر، این موضوع نیز مهم است که بتوان میکروپیپت را به روش‌های مختلف در دست نگه داشت و از الگوهای گرفتن متفاوت در طول روز استفاده کرد تا ماهیچه‌ها دچار سفتی نشده و از خستگی دست کاربر جلوگیری شود. به همین دلیل است که میکروپیپت‌ها معمولاً بصورت گرد طراحی می شوند و کاربر می تواند آنها را با الگوهای مختلف (گرفتن میکروپپیت از جلو، قلاب کردن با انگشت اشاره و انگشت وسط) و در موقعیت های مختلف در دست بگیرد. استفاده از موقعیت‌های مختلف دست، کار طولانی مدت و بدون خستگی را ممکن می‌سازد. اما نیروهای مورد نیاز برای عملیات و دسترسی به عناصر عملیاتی میکروپپیت نیز بخشی از ارگونومی میکروپپیت است. نیروهای عملیاتی جهت دستیابی به تعادل بهینه بین سهولت حرکت و بازخورد حسی تنظیم می شوند.
علاوه بر این، مفاصل نباید بیش از حد لازم، زاویه داشته باشند. دست‌های کوچک باید قابلیت دسترسی به دکمه ها را داشته باشند، در عین حال، دست‌های بزرگ نیز باید بتوانند به خوبی با میکروپیپت کار کنند. از سوی دیگر، بهینه‌سازی برای برخی اندازه های خاص دست راه حل مناسبی نخواهد بود، زیرا معمولا در آزمایشگاه چندین کاربر بصورت همزمان از یک میکروپیپت استفاده می کنند. تیپ های میکروپیپت کد گذاری شده بصورت رنگی یا بازخوردهای لمسی بهنگام تنظیم حجم، نمونه هایی از ارگونومی شناختی هستند که از فرآیندهای کاری پشتیبانی کرده و از عدم قطعیت و همچنین استرس غیر ضروری در کارهای آزمایشگاهی جلوگیری می کنند.
وضعیت در مورد سایر کنترل های عملیاتی یک میکروپیپت به همان اندازه پیچیده است، به عنوان مثال، تنظیم حجم در نگاه اول ساده به نظر می رسد و با اینکه یکی از پرکاربردترین کنترل های عملیاتی میکروپیپت است، ولی اغلب دست کم گرفته می شود! در این زمینه، اندازه و جایگاه نمایشگر حجم بسیار مهم است. نمایشگر باید طوری قرار گیرد که همیشه قابل مشاهده باشد. اگر در سمت اشتباه قرار گیرد، با دست پنهان می شود. برای مشاهده نمایشگر حجم، دست نباید با زاویه تیز متمایل شود. متمایل کردن دست با زاویه تیز جهت مشاهده صفحه نمایش، سطح بالایی از فشار را به دست ها وارد کرده و نشانگر ارگونومی ضعیف است. خوانایی همچنین یک جزء کلیدی در ارگونومی تنظیم حجم است: نمایشگر حجم هم برای کاربران چپ دست و هم برای راست دست، باید به طور مستقیم قابل خواندن باشد. البته هنوز هم میکروپیپت هایی در بازار وجود دارند که افراد چپ دست را در نظر نمی گیرند.
عواملی فراتر از تعامل مستقیم انسان و میکروپیپت نیز وجود دارند که نقش مهمی را در ارگونومی دارند. کدگذاری رنگ میکروپیپت و تیپ ها، که در حوزه ارگونومی شناختی قرار می گیرند، از عملکرد نادرست جلوگیری می کنند. از نظر ارگونومی گردش کار، دسترسی به اطلاعات در مورد محصول یک جنبه مهم است. بر این اساس، دفترچه راهنمای محصول، به زبان های مختلف، باید به راحتی قابل فهم و در دسترس باشد. بعنوان مثال آیا سازنده اطلاعاتی در مورد آلودگی زدایی یا مقاومت شیمیایی ارائه داده است یا کاربر باید زمان زیادی را صرف جستجو درباره آن کند؟ میکروپیپت ها ابزار اصلی کار در آزمایشگاه هستند. آنها نه تنها باید دارای وزن کم یا سهولت عملکردی برای تک تک اجزا باشند، بلکه باید در کلیت ویژگی های ارگونومیک خود برتر باشند.
منبع
کارشناسی ارشد ژنتیک انسانی و علاقمند به نویسندگی و ترجمه در حوزه علوم آزمایشگاهی، ژنتیک، علوم سلولی-مولکولی و تجهیزات آزمایشگاهی. مترجم زبان انگلیسی از سال ۱۳۹۰